Vlaams waterbeleidsplan legt de lat te laag voor waterkwaliteit en droogte

Vlaanderen heeft de laatste hand gelegd aan de zogeheten waterbeleidsnota. De natuur- en milieubeweging vreest dat het plan tekortschiet om de kwaliteit van onze waterlopen aanzienlijk te verbeteren tegen 2027, zoals Europa vraagt.  De milieubeweging pleit er daarnaast voor om meer werk te maken van natuurlijke oplossingen zoals valleiherstel om klimaatproblemen door droogte en overstromingen het hoofd te kunnen bieden.

De waterbeleidsnota schetst de grote lijnen van het waterbeleid voor de komende jaren in Vlaanderen. Het wordt de Vlaamse leidraad om de doelen te behalen van de Europese Kaderrichtlijn Water. Deze bindende wet moet onze waterlopen opnieuw zuiverder maken tegen uiterlijk 2027. Met de huidige gang van zaken zijn de uitdagingen torenhoog. Geen enkele van alle Vlaamse waterlopen voldoet momenteel aan de Europese norm uit de kaderrichtlijn water. Meer dan de helft van de waterlopen scoort slecht, een kwart is ontoereikend en amper 17,5 procent haalt de score ‘matig’. Geen enkele scoort ‘goed’, laat staan ‘zeer goed’. Bovendien blijkt de kwaliteit van de waterlopen de afgelopen jaren maar in één derde van de gevallen nog te verbeteren. In 60 procent van de gevallen is er geen vooruitgang, en in 6 procent van de waterlopen is er zelfs een achteruitgang, hoewel dit uitdrukkelijk verboden is volgens de Europese wetgeving. Ofschoon de kwaliteit van onze waterlopen opmerkelijk is verbeterd sinds de jaren negentig, voornamelijk dankzij inspanningen van de industrie en waterzuivering van huishoudens, blijft ze ondermaats.

Behalve voor de waterkwaliteit blijft ook het gevaar voor overstromingen en droogte een groot probleem.  Vlaanderen verdroogt en deelt - onder andere door een onaangepast landgebruik - regelmatig in de klappen tijdens zware wateroverlast. Getuige ook de modderstromen van de afgelopen weken die menig huiskamer besmeurden.

Klimaatrobuuste maatregelen zullen de komende vijf jaar een daadkrachtig en politiek moedig beleid vragen. Heilige huisjes zoals gespreid wonen, vrije teeltkeuze en ongeremde veestapel zullen moeten sneuvelen als we een plek op het Europees strafbankje nog willen afwenden. Er is helaas geen tijd meer voor compromisbeleid. Daarom zal Vlaanderen moedige ambitieniveaus voorop moeten stellen, met duidelijke tussendoelen als motor. Er is ook veel meer financiële slagkracht nodig, niet alleen om een Europese boete te vermijden wanneer we de doelen niet zouden halen, maar nog meer voor het behalen van de doelen die goed zijn voor de waterkwaliteit en -kwantiteit, en dus voor zowel maatschappij als natuur.

De natuur als oplossing

Voor veel uitdagingen in het waterbeleid is investeren in natuur de meest kostenefficiënte oplossing. Natuurlijk rivierherstel zorgt voor een grotere watercapaciteit en tragere afvoer, waardoor het risico op wateroverlast verkleint. Meer planten in en rondom het water, zorgen ook voor een betere zuivering. En ook meer bos, hoort bij de noodzakelijke maatregelen tegen wateroverlast. Bossen houden water vast en geven het vertraagd af. Uit een kosten-batenanalyse in het kader van het Sigmaproject bleek dat natuurlijke ecosystemen ook voor de bescherming tegen klimaatverandering de meest kostenefficiënte oplossing zijn. Deze waterbeleidsnota geeft weliswaar de aanzet in die richting, maar mist de doortastendheid om ze om te zetten in effectieve maatregelen. Dit kan door de oprichting van een Groen Infrastructuurfonds. Deze investeringen in blauwgroene infrastructuur - denk aan brede natuurlijke oevers, open waterlopen en groene verbindingen - zouden specifiek gericht moeten zijn op projecten die voordelen creëren voor waterkwaliteit én waterkwantiteit.

Duidelijke doelen voor landbouw

Vervuiling vanuit de landbouw – met name door pesticiden en mest - is nog steeds een groot probleem en verhindert een goede kwaliteit van veel van onze waterlopen. De link met het Europese landbouwbeleid moet voor de milieu- en natuurbeweging dan ook sterker. Zet Europees landbouwgeld (GLB) in voor gebiedsgerichte landschapsmaatregelen en zorg ervoor dat boeren “landschapslandbouw” als een nieuw verdienmodel zien. Een goed beheerd landschap met aandacht voor water kan meerdere ecosysteemdiensten leveren: niet alleen voedselproductie maar ook klimaatregulatie, bestuiving, bescherming tegen overstromingen, luchtzuivering, groene ruimte voor recreatie, enz. Een oplijsting van duidelijk doelen die de landbouw de komende planperiode zou moeten bereiken, lijkt te ontbreken in de voorliggende waterbeleidsnota.

Sterker inzetten op waterzuivering

Daarnaast moet de Vlaamse waterzuivering ook efficiënter: de doorlooptijd van projecten blijft veel te lang aanslepen. Er wordt vaak alleen gefocust op betonnen infrastructuur, dit terwijl groene oplossingen kostenefficiënter kunnen zijn in het zuiveren van ons water. Ook zijn er nog veel te veel overstorten die natuurgebieden en de biodiversiteit bedreigen. Vandaag voert de Vlaamse overheid een beleid mét wortel maar zonder stok. Gemeenten kunnen wel subsidies krijgen voor waterzuivering, maar als ze de doelstellingen niet halen worden ze daar niet op afgerekend. Er moet dus ook een stok komen in het beleid; namelijk handhaving. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een “ambtelijke indeplaatsstelling” waarbij de Vlaamse overheid in de plaats treedt van het gemeentebestuur als die haar verantwoordelijkheid niet opneemt.

Geen waterbeleid zonder goede ruimtelijke ordening

Voor de natuur- en milieubeweging is het zonneklaar: zonder de goedkeuring en uitvoering van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV) worden de waterfactuur en de Europese waterdoelen onbetaalbaar en onhaalbaar. Het BRV moet er onder meer voor zorgen dat de kosten voor riolering niet nóg meer uit de hand lopen. Daarnaast kampen we in Vlaanderen met een structureel watertekort vanwege onze hoge bevolkingsdruk en schabouwelijke ruimtelijke ordening. Een strenger infiltratiebeleid is nodig. De oprichting van een infiltratiebonus waardoor burgers en bedrijven die regenwater op eigen terrein in de bodem laten doorsijpelen, financieel beloond worden, is een mogelijke piste.  

E-flows als stootkussen voor kwetsbare waternatuur

Het snel veranderend klimaat en de droogteperiodes die elkaar in ijltempo opvolgen nopen Vlaanderen tot een drastische versnelling in het beschermen van het ecologische leven in waterlopen. De verdroging in veruit de meeste natuurgebieden is structureel.  Om deze verdroging van natuurgebieden en waterlopen tegen te gaan kan het opmaken van wetenschappelijke “environmental-flows” soelaas bieden. Door minimumpeilen en -debieten in te stellen voor kwetsbare waterlopen voorkomen we dat het waterleven de nekslag krijgt tijdens periodes van droogte.

Er is de laatste 3 decennia een positieve trend in het Vlaamse waterbeleid en er kan een langzame verbetering van het watersysteem worden vastgesteld. Er is echter nog veel werk aan de winkel en de waterbeleidsnota moet absoluut extra inspanningen leveren als  we de aangegane engagementen van de kaderrichtlijn Water willen behalen.

Indieners van insteek op openbaar onderzoek waterbeleidsnota:

• Natuurpunt
• West-Vlaamse Milieufederatie
• Bond Beter Leefmilieu

Tekst: Robin Verachtert
PDF icon def_openbaar_onderzoek_ontwerp_waterbeleidsnota_2020-2025.pdf (370.16 KB)