Bomen kappen in tijden van klimaatverandering

Waarom de hartverscheurende keuze tussen biodiversiteit en klimaat een valse keuze is

Waarom kappen natuurbeheerders zoals Natuurpunt soms bomen, terwijl de strijd tegen de klimaatverandering juist vraagt om méér bos?
Als natuurvereniging heeft Natuurpunt te maken met twee grote uitdagingen: de biodiversiteitscrisis en klimaatverstoring. Het zou onverstandig zijn om de klimaatcrisis op te lossen door de poten van onder het biodiversiteitsbeleid te zagen. De sleutel om beide crisissen tegelijk aan te pakken: meer ruimte voor natuur en een klimaatbeleid dat de uitstoot drastisch inperkt.

Tekst: Robin Verachtert & Hendrik Moeremans

Geen facelift, maar wel een hartmassage voor de natuur

Onze natuur lijdt onder klimaatverandering en een overdosis stikstof afkomstig van landbouw, verkeer en industrie. Hierdoor dreigen waardevolle en typisch Vlaamse landschappen te verdwijnen, waardoor planten en dieren die daarvan afhankelijk zijn hun leefgebieden verliezen. Is dat erg? Absoluut.

Voor onze Kalmthoutse heide, veengebieden en bloemrijke graslanden, allemaal open leefgebieden, dragen wij net zo’n grote internationale verantwoordelijkheid als de Brazilianen voor het Amazonewoud. Ons land heeft daar bindende afspraken over gemaakt in het kader van Natura 2000, een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. De doelstellingen, opgesteld door wetenschappers, vormen de absolute onderlat om die bijzondere natuurtypes te kunnen behouden tegen 2050. Ze vormen een hartmassage voor natuur die we anders gaan verliezen. Concreet: als we er niet in slagen om onze heide te houden, dan komen dieren als de heivlinder, nachtzwaluw, gladde slang en boomleeuwerik in de problemen. Het zijn de kanaries in de koolmijn die wijzen op een natuurlijk systeem dat verzwakt is. Terwijl de klimaatverandering, met grote schommelingen en extreem weer, net nood heeft aan aaneengesloten landschappen waarbinnen soorten zich kunnen verplaatsen.

Soms bestaat de hartmassage erin om bomen te kappen. Wanneer we daarvoor kiezen, gaat het vaak om plantages met Corsicaanse den, fijnspar, Amerikaanse eik of canadapopulieren. Allen met een beperkte waarde voor onze inheemse natuur. Bestaat er dan geen bos met hoge natuurwaarde? Natuurlijk wel: Natuurpunt kapt zelden of nooit bossen met een hoge natuurwaarde en zorgt op andere locaties net voor, vaak natuurlijke, bosuitbreidng. Netto boekt de natuur dan winst: plantages voor houtoogst worden op die manier vervangen door natuurlijke bossen. Bossen met verschillende boomsoorten zijn op de koop toe beter bestand tegen een verstoord klimaat.

De taart moet vooral groter worden

Wat is belangrijker: biodiversiteit of het klimaat? Het is een zinloze discussie. Maar het gaat vooral voorbij aan de vaststelling dat er gewoon veel te weinig plaats is voor natuur in Vlaanderen. We zijn de bosarmste regio van Europa. Daarnaast is amper 3% van Vlaanderen aangeduid als natuurgebied. Ter vergelijking: in Nederland gaat het over 12%. Door de taart groter te maken, hoeven we helemaal geen hartverscheurende keuze te maken tussen klimaat en biodiversiteit. 

Waar moeten we die bijkomende ruimte voor klimaatbossen en natuur dan gaan zoeken? De engagementen uit het nieuwe regeerakkoord indachtig is het hoog tijd om dat debat op te starten. Al in 1997 kwam de Vlaamse regering overeen dat er 10.000 hectare bos moest bijkomen, buiten de bestaande natuurgebieden. Maar door een gebrek aan visie en ruimtelijke planning, is daar 22 jaar later nauwelijks iets van gerealiseerd. Vooral in landbouwgebied (58% van de oppervlakte van Vlaanderen) komen bebossingsprojecten moeilijk van de grond doordat de overheid zulke projecten, zelfs als ze gedragen zijn door de eigenaars, negatief adviseert. Nochtans liggen er duidelijk kansen: uit onderzoek blijkt dat minstens 15% van het landbouwgebied helemaal niet in landbouwgebruik is. Dat is zo’n 100.000 hectare. In plaats van daar vrij spel te geven aan oneigenlijk landbouwgebruik  - denk bijvoorbeeld aan verpaarding en vertuining - zouden we ook daar kunnen inzetten op het aanleggen van bossen. Door die extra bossen ook nog eens dicht bij stads- en dorpskernen te planten, komen we tegemoet aan de prangende vraag naar meer natuur op wandelafstand.

Klimaatbossen zijn niet het volledige verhaal

Voor ons staat het buiten kijf dat de natuur een levensbelangrijke bondgenoot is in de strijd tegen klimaatverandering. En het klinkt heel simpel: om klimaatverstoring op te lossen hebben we bomen, bomen en nog eens bomen nodig. Maar dit is helaas niet het volledige verhaal. Er moet wereldwijd eveneens keihard worden ingezet op de uitfasering van fossiele brandstoffen. Zonder een doorgedreven energietransitie is onze natuur alleen niet in staat om als koolstof-slurper op te treden. En even belangrijk: naast bossen zullen we ook andere types natuur nodig hebben: zowel om CO2 op te slaan, als om de grootste klimaatschokken op te vangen. Denk aan veengebieden, slikken en schorren, moerassen of natte heides: zolang die nat blijven, houden die niet alleen CO2 vast in de bodem, maar vullen tegelijkertijd het grondwater aan en beschermen ons tegen overstromingen, periodes van droogte en hittegolven. Echte klimaatbuffers dus, die een grote bijdrage leveren aan een klimaatrobuust Vlaanderen én aan onze biodiversiteit.