Ontharden van oververharde gemeentewegen: hoe start je hiermee?

In samenwerking met Trage Wegen vzw, Re-st architecten en Voorland. Elk vanuit zijn eigen expertise bouwden ze de afgelopen jaren een sterk partnerschap op bij de ontwikkeling van de Re-Move Methodiek. Afhankelijk van de context en het maatwerk, sluit bij ieder traject één van deze partners aan als ondersteunende partner.

Inleiding
Vlaanderen heeft het dichtste netwerk aan verharde wegen van Europa – met zeer grote gevolgen voor klimaatadaptatie, natuurversnippering, sluipverkeer, landschapsontwikkeling, enzovoort. 60.000 van de 67.000 km verharde wegen zijn gemeentewegen, die in veel gevallen buitensporig zijn verhard. Een kwalitatief onderhoud van al die kilometers is een enorme uitdaging: wegonderhoud weegt meer en meer op de gemeentelijke begroting. Het ontwikkelen van een onthardingsstrategie voor overtollige en overmaatse gemeentewegen is dan ook urgent, en creëert tegelijk heel wat kansen: ontharding zorgt voor extra ruimte voor bloemenbermen, stilteplekken, ontmoetingsplaatsen, fietsverbindingen en zoveel meer.

In deze module onderzoeken we het onthardingspotentieel van de gemeentewegen (type III) binnen de grenzen van jouw gemeente, met focus op wegen buiten de stadskern. Een GIS-analyse en algemene onthardingsstrategieën in functie van belangrijke koppelkansen (bv.klimaatadaptatie, waterbeheer, natuurontsnippering, rioleringsopgave, …) worden ‘geconfronteerd’ met de lokale expertise van gemeentediensten, wat leidt tot een onthardingsscan voor gemeentewegen. Het resultaat is een longlist van interessante onthardingscases, waar we gelijkaardige referentieprojecten en een set van strategische acties en aandachtspunten aan koppelen voor de effectieve uitvoering van die cases.

Projectinhoud en -verloop 

1. Startoverleg (digitaal)
In een start- en kennismakingsoverleg lichten we de kansen en de urgentie van wegontharding verder toe, aan de hand van een presentatie met sprekende beelden, cijfers en voorbeeldprojecten, die de gemeente op zijn beurt kan gebruiken om alle betrokkenen te overtuigen van de nood en de kansen van wegontharding. We peilen ook naar de specifieke invalshoeken van de gemeente bij hun onthardingsambities, om dit traject op maat van de gemeente te voeren. Het gedetailleerde procesverloop wordt voorgelegd en besproken, net als de verwachtingen naar de gemeente toe.

2. Werksessie 1: Ontdek Ontharding
Op basis van een GIS-analyse van het wegennet wordt een werkkaart gemaakt die de theoretische onthardingskansen toont. Zowel overmaatse (te brede) als mogelijks overtollige (te lange) wegen worden gescand en vergeleken met ruimtelijke en maatschappelijke koppelkansen. De analyse toont waar (in theorie!) ontharding het meeste effect heeft en toont waar ontharding een hefboom kan zijn voor klimaatadaptatie, landschapsontwikkeling, een modal shift, waterinfiltratie, enz. De focus ligt op de verharde wegen buiten de stadskern, complementair met het grotere draagvlak dat hier vandaag al is en de vaak specifieke lokale en
technisch complexe context. Op niveau van de gemeente gebeurt er ook een ruwe financiële langetermijnanalyse van het vereiste investeringsbudget voor een kwalitatief onderhoud van het huidige verharde wegpatrimonium, een kostenpoot die voor veel gemeenten nu al onbetaalbaar is.

Deze theoretische oefening vergelijken we samen met de ‘huiswerkkaart’ die de diensten opstelde. Die kaart geeft aan waar ontharding intern bij de gemeente al op de radar staat, enerzijds omwille van de aanwezige oververharding en anderzijds omwille van ruimtelijke plannen en ambities. Ook geplande wegenwerken en andere infrastructuurwerken (o.a. riolering) worden bekeken, want die vormen een belangrijk momentum en potentiële financiering van onthardingsprojecten.

3. Werksessie 2: Terreinverkenning
Dit resulteert in een totaalkaart met een overzicht van de mogelijke onthardingslocaties (zowel quick wins als meer strategische, complexe projecten). Om het inzicht in de mogelijke cases te versterken, gaan we met de fiets op ‘expeditie’. Samen met lokale experten, planners en uitvoerders bespreken we op het terrein kansrijke onthardingssituaties, aan de hand van referentieprojecten in vergelijkbare terreinsituaties elders in Vlaanderen. We staan daarbij stil bij de succesfastoren die de onthardingsprojecten mogelijk maakten en staan stil bij de typische terugkomende drempels en kansen tussen idee en realisatie - zowel op beleidsmatig als technisch vlak. Tijdens de expeditie is er veel ruimte voor uitwisseling, met een specifieke focus op de afstemming tussen plannende diensten en uitvoerende diensten. Onthardingsprojecten moeten immers rekening houden met zowel de ruimtelijke ambities als met praktische uitvoerbaarheid en nabeheer.

4. Slotoverleg: voorstellen potentienota + longlist + aanzet plan van aanpak
De terreinverkenning en het voorafgaande traject wordt verwerkt in een ‘potentienota’, die een overzicht geeft van de onthardingskansen binnen het gemeentelijke wegpatrimonium. De nota eindigt met een ‘longlist van wegwegcases’, de prioritair te ontharden wegen en wegsegmenten en de belangrijkste onthardingstactieken, aandachtspunten en randvoorwaarden daarbij. We bespreken ook de mogelijkheden om een ‘onthardingstoets’ in te bouwen in de onderhouds- en heraanlegcyclus van de gemeente.

De gemeente is zelf verantwoordelijk voor 

• De gemeente ondersteunt het project logistiek: het ter beschikking stellen van een zaal voor infomomenten, fietsen voor de fietstocht, het afdrukken van kaartmateriaal en infobundels, …
• De gemeente zorgt voor het draagvlak binnen de gemeentelijke diensten en stelt een verantwoordelijke ambtenaar aan die het project zal opvolgen. Ze stelt een projectgroep samen met vertegenwoordiging uit plannende diensten (zoals klimaat en mobiliteit), uitvoerende diensten (zoals groendienst en openbare werken) en het beleid. In overleg met het projectteam wordt een projectproces uitgezet dat haalbaar is voor iedereen.
• De gemeente maakt, tussen het startoverleg en werksessie 1, werk van een (beperkte) interne bevraging bij de relevante diensten over de onthardingskansen die al op de radar van de gemeente staan. Zo wordt een ‘huiswerkkaart’ opgemaakt. Het projectteam zorgt voor richtvragen die gebruikt kunnen worden bij deze bevraging.
• De gemeente zorgt voor het bestuurlijk draagvlak en zorgt voor de opvolging van het project door het college, dmv. de aanwezigheid op infomomenten van een schepen of de burgemeester

Prijs 
De kostprijs is € 14.850, waarbij we maximum 40km² in kaart brengen.
Het is mogelijk om dit traject met twee gemeenten samen te doorlopen, waarbij we extra ruimte maken voor uitwisseling en kruisbestuiving, en mogelijke samenwerking rond bv. gemeenteoverschrijdende wegen. Totale kostprijs is hier € 25.000 en onderzoeksgebied maximaal 70km².

Gemeenten uit West-Vlaanderen kunnen intekenen op dit aanbod aan 50% korting via deze oproep van provincie West-Vlaanderen.

Gemeenten uit Oost-Vlaanderen kunnen intekenen op dit aanbod aan 50% korting via het omgevingscontract van provincie Oost-Vlaanderen.

Contactpersoon en gegevens
Anton Christiaens – coördinator Breekijzer
anton@breekijzer.be