8 ingrepen voor een duurzamer waterbeheer in oude stadswijken
dinsdag 31 augustus 2021 - 11:45
Vauban wijk Freiburg
Duurzaam waterbeheer is een evidentie geworden bij de ontwikkeling van nieuwe wijken. Maar kan er ook in bestaande woonwijken op een duurzamere manier met water worden omgaan? Cecile Rousselot onderzocht het en kwam tot enkele interessante ingrepen die -mits wat creativiteit en flexibiliteit van alle actoren- zeker niet onrealistisch zijn.
Regenwater anders bekeken
Water is van uiterst belang voor onze ecosystemen en voor het overleven van de mens. Maar met dat kostbare water gaan er grote uitdagingen gepaard. In steden en dorpskernen bijvoorbeeld bereikt het hemelwater de grondwaterspiegel niet meer door het gebrek aan open ruimte. Hierdoor komt ons ecosysteem onder druk te staan. Combineer dat met de klimaatverandering en dan zie je nog meer problemen op ons afkomen. Zo kunnen we in extreem droge periodes te maken krijgen met watertekorten. Bij overmatige regenval kunnen onze riolen het water niet tijdig verwerken en dreigen er overstromingen. En dan is er nog het ‘hitte-eilandeffect’. Deze term verwijst naar het temperatuurverschil tussen de stad en haar omliggende platteland als gevolg van de bebouwde en verharde omgeving in een stad. Materialen zoals asfalt en beton slaan immers meer warmte op en geven die vertraagd weer af aan hun omgeving.
Meer water en groen in de stad zou de nodige verkoeling kunnen bieden en bijdragen bij tot een goede werking van onze ecosystemen. Dus in plaats van het regenwater weg te pompen naar rivieren of naar de zee, zouden we het meer moeten gaan bekijken als een essentieel onderdeel van onze omgeving en proberen om het zoveel mogelijk vast te houden op de plek waar het terecht komt.
Ruimte maken voor water op wijkniveau
Bij nieuwe wijkontwikkelingen zijn maatregelen voor duurzaam waterbeheer intussen een evidentie. Projectontwikkelaars zijn verplicht om voldoende groene zones en onverharde oppervlaktes te voorzien waar het water kan doordringen in de grond. Een mooie evolutie! Maar in bestaande woonwijken met oudere woonblokken zien we dergelijke maatregelen helaas minder snel opduiken. Nochtans kunnen we ook daar met relatief kleine ingrepen de stad klaarmaken voor de toekomst. In 2018 deed Cecile Rousselot, in het kader van het Postgraduaat ‘Bio-ecologisch Bouwen’, een interessante case study rond dit thema. Ze onderzocht voor haar eigen woonomgeving hoe het beter zou kunnen en schreef hierover een paper.
Op basis van Rousselots bevindingen stelden we hieronder een lijst samen van acht ingrepen die op wijkniveau relatief eenvoudig te realiseren zijn. Natuurlijk blijft er na deze ingrepen nog steeds water naar de riool vloeien. Een echt volledig waterneutraal ontwerp neemt een groter deel van de publieke ruimte in beslag en dat is voor bestaande woonwijken meestal niet haalbaar. Onderstaande maatregelen zijn dus een prima alternatief. Ze hebben een aanzienlijk effect op de hoeveelheid water die naar de riool stroomt, ze helpen om lokale watercycli te herstellen en zijn een nuttig wapen tegen de klimaatverandering.
De ‘Watertool’ en de ‘Quadeau-tool’
Rousselots woonblok is gelegen in een dichtbebouwde wijk in de Brusselse deelgemeente Schaarbeek. Om de situatie te analyseren gebruikte de onderzoekster twee tools die werden ontwikkeld door Leefmilieu Brussel: De ‘Watertool’, bedoeld voor het beheer van regenwater op gebouwniveau, en de ‘Quadeau-tool’, een complexere tool die wordt gebruikt voor regenwaterbeheer op wijkniveau. Beide tools helpen ontwerpers bij het maken van de juiste keuzes tijdens het voortraject van een project. Rousselot concludeert in haar paper dat het negentiende-eeuwse stadsweefsel in Brussel veel potentieel heeft voor duurzaam waterbeheer. Ze suggereert tal van mogelijke maatregelen die kunnen gerealiseerd worden enerzijds op gebouwniveau en anderzijds op wijkniveau. In dit artikel lichtten we haar aanbevelingen toe bij de renovatie van stadswijken. In een volgend artikel lees je meer over Rousselots ideeën voor bedrijven, particulieren, projectontwikkelaars of andere actoren die in en rond hun gebouw op een duurzamere manier met water willen omgaan.
Acht ingrepen voor duurzaam regenwaterbeheer bij de renovatie van stadswijken:
-
Kies een waterdoorlatende ondergrond voor voetpadenBedek voetpaden met straatstenen en gebruik zandvoegen om het regenwater rechtstreeks in het voetpad te laten infiltreren.
-
Kies een poreuze bedekking voor parkeerstroken
Kies bij het aanleggen van parkeerstroken voor een poreuze bedekking zoals gazontegels. Zo kan het regenwater daar rechtsreeks in de grond infiltreren. -
Voorzie infiltratiegrachten
Een infiltratiegracht kan regenwater vertragen, opslaan en deels laten infiltreren. Dit type voorziening is bijzonder geschikt voor een straat en kan zelfs in een context met weinig beschikbare ruimte worden toegepast -
Plaats een droogbekken op het einde van de infiltratiegrachten.
Waterputten gevuld met grind kunnen een grote hoeveelheid water opslaan tijdens regenbuien. Op deze manier wordt het hemelwater eerst in de grachten vertraagd en geïnfiltreerd en daarna opgeslagen in de regenwaterput waar het insijpelt. Bij hevig stormweer vloeit het overtollig water met vertraagde afvoer naar de riool. -
Gebruik bij beperkte beschikbare ruimte een compacte infiltratieput
Indien er weinig beschikbare ruimte is, kan je kiezen voor een compacte infiltratieput in plaats van landschapstechnieken zoals een droogbekken of waterbekken -
Voorzie voldoende bomen
Smalle, lange straten die aan beide kanten zijn geflankeerd met hoge gebouwen (street canyons) zijn gevoelig voor het hitte-eilandeffect. Bomen bestrijden efficiënt het hitte-eilandeffect en bieden schaduw aan de gevels gericht naar het zuidoosten. Plaats dus voldoende bomen, bijvoorbeeld op de parkeerstrook. Bomen in combinatie met kuilen vormen kleine reservoirs waar het regenwater deels kan verdampen. Aan de voet van de boom kan het water ook in de bodem infiltreren. De bomen verdampen zelf ook water (via evapotranspiratie), wat eveneens helpt tegen de hitte. -
Maak pleintjes weer groen
In stadweefsels uit de negentiende of begin de twintigste eeuw zijn er altijd talrijke bouwblokken te vinden die beschikken over een verhard binnenplein. Denk maar aan binnenplaatsen van voormalige fabrieken. Deze verharde oppervlaktes in en rond de gebouwen kunnen in veel gevallen worden omgevormd tot groene zones en bieden dus onmiskenbare opportuniteiten om het regenwater te laten infiltreren in de bodem. -
Optimaliseer de verdeling van parkeerplaatsen en creëer zo meer ruimteMaak een analyse van de parkeerruimte. Zitten bepaalde parkeerplaatsen overdag vol terwijl om de hoek van de straat vooral s ’avonds geparkeerd wordt? Het verwijderen en herverdelen van de parkeerplaatsen kan dan interessant zijn. Sowieso staat mobiliteit in de stad op een keerpunt. In de toekomst zullen steden resolute keuzes moeten maken om de aanwezigheid van auto’s in de stad te beperken. Jongere generaties kiezen steeds vaker voor initiatieven zoals autodelen en mobiliteit, luchtkwaliteit en verkeersveiligheid worden centrale thema’s bij verkiezingen. We kunnen dus verwachten dat er in de toekomst minder auto’s per inwoner zullen zijn. Door radicaal parkeerplaatsen te schrappen kan er bijkomende ruimte worden gecreëerd die nodig zal zijn om bovenstaande ingrepen mogelijk te maken.
