U bent hier

Nudging voor een beter klimaat?

Bron: 
HLN 20 februari 2019
Originele titel: 
Dat stiekeme duwtje in de rug zodat je onbewust het goede doet
Dit artikel werd gereproduceerd met toestemming van de uitgever, alle rechten voorbehouden. Elk hergebruik dient het voorwerp uit te maken van een specifieke toestemming van de beheersvennootschap License2Publish: info@license2publisch.be.
Foto Christian Bolz

Voetgangers op kruispunten quizvragen voorschotelen in de hoop dat ze op die manier het rode licht niet langer negeren: het is de recentste vorm van 'nudging', een manier om mensen hun gedrag te sturen zonder dat ze daar bewust van zijn. "Maar waar eindigt sturing en begint manipulatie?", vragen critici zich af.

Het 'mikvliegje' in het mannentoilet? Nudging. Gezonde voedingswaren op ooghoogte in de supermarkt? Nudging. De percentages van mensen die vorig jaar op tijd waren met hun belastingen, duidelijk vermeld op uw aangifte? Jazeker, nudging.

Sinds gedragseconoom Richard Thaler in 2008 met co-auteur Cass Sunstein het boek 'Nudge' schreef, is de theorie wijdverspreid, de toepassingen nagenoeg eindeloos, zowel in de publieke als in de private sfeer. Eergisteren nog hield Vlaams minister van Mobiliteit Ben Weyts het proefproject 'Safe Crossing' boven de doopvont: in Antwerpen staan op enkele kruispunten schermen waarop quizvragen verschijnen. Het doel: wachtende voetgangers net zo lang bezighouden tot het licht op groen springt, zodat ze niet in de verleiding komen om het rode licht te negeren.

Byebye tijdverlies

"Goed idee", zegt gedragsbioloog Mark Nelissen. "Wachten voor een rood licht vinden we tijdverlies. Zeker als er geen verkeer is of als we dénken dat er geen auto's op komst zijn. Met dat quizje krijg je iets informatiefs in de plaats. Iets interessants, absoluut geen tijdverlies. Wees maar zeker dat het zal werken."

De omgeving waarin mensen functioneren, moet dusdanig worden aangepast dat ze voortaan de juiste keuzes maken.

Een 'nudge' is een duwtje in de goede richting. Een verandering van het gedrag zonder dat die verandering uit de betrokken mens zelf komt. "De omgeving waarin mensen functioneren, moet dusdanig worden aangepast dat ze voortaan de juiste keuzes maken", zegt Thaler. "Het is de bedoeling dat we er gezonder, rijker en gelukkiger van worden."
 
Beter dan verbieden
 
De voorbeelden van efficiënte nudges zijn talrijk. Zo blijkt uit onderzoek dat je je nog zo vaak kunt voornemen om meer fruit te eten, het uiteindelijke resultaat van al die goede bedoelingen is miniem. Veel beter is het om alle snoeprepen te verstoppen in de diepste keukenkast en centraal op je werkblad een volle fruitschaal te zetten. Wie in zijn frigo de groenten op ooghoogte zet en de pizzarestjes onderaan, zal minder calorieën binnenkrijgen dan wie het tegenovergestelde doet. Kookpotten op tafel: slecht idee als je wil afvallen. En mocht u de aanschaf overwegen van hippe, grote borden zoals op restaurant: ons servies is de voorbije eeuw ongeveer 25% groter geworden en wat blijkt? We eten ook 25% meer.
 
Overheden hebben door dat nudging een interessant beleidsinstrument kan zijn. Welke politicus wil nog dingen verbieden of belasten als het gewenste resultaat ook op een minder onpopulaire manier bereikt kan worden? Achter de schermen het suikergehalte in ontbijtgranen of het zoutgehalte in ons brood geleidelijk verminderen, heeft bovendien veel meer effect dan grootschalige sensibiliseringscampagnes tegen die producten. Ook al omdat we alles wat we niet mogen, des te harder willen.
 
Nog voor Thaler in 2017 de Nobelprijs voor Economie mocht ontvangen, liet voormalig Amerikaans president Barack Obama zich al adviseren door de gedragseconoom. De Britse premier James Cameron richtte tijdens zijn ambtsperiode zelfs een 'nudge-eenheid' op in zijn kabinet. Hoe meer de politiek de nudging-theorie ging omarmen, hoe luider de kritiek ook klonk. Want niemand heeft er iets op tegen als gedrag in de goede richting wordt gestuurd, maar de vraag is dan: wie bepaalt wat 'goed' is? En ook: waar stopt sturing en begint manipulatie?
 
Kracht
 
"Een terechte opmerking", vindt ook Mark Nelissen. "Maar je moet toch een verschil maken tussen het instrument en de intentie. Het is niet omdat iemand nudging politiek probeert te misbruiken dat je nudges in hun geheel moet afdoen als onverantwoord of onbetrouwbaar. Je zou ook kunnen zeggen dat een overheid haar burgers zo bewust mogelijk moet maken van nudges, maar dan daalt de efficiëntie ervan: de kracht ervan schuilt net in het onbewuste."
 
Echte atleten nemen de trap
 
Vliegje in urinoir helpt mikken
 
Te snel maakt ongelukkig
 
Meer trappen is minder kilo's
 
Hinkelend naar de vuilnisbak
 
 
 
Gedragseconoom - Richard Thaler - DIETERT BERNAERS