De herziene voedingsdriehoek
Zelfs wie vindt dat een voedingsdriehoek te veel ‘betuttelt’, kan niet al te hard sakkeren op de nieuwe versie. Eten mag weer meer volgens het buikgevoel, en minder met de rekenmachine.
LOTTE ALSTEENS
5 tot 12 sneden brood, 3 tot 5 aardappelen.
Nog één keer werpen we een blik op de oude voedingsdriehoek. Daarin lijkt eten een opgave. We moesten granen en zetmeel schrokken, want het brood, de rijst, de pasta en de aardappelen vormden de grootste fractie voedingsmiddelen, groter dan fruit en groenten.
Vijf tot twaalf sneden brood, en drie tot vijf stuks aardappelen, zo staat er geschreven. Je moet het maar doen. Voorts drie tot vier glazen ‘melkproducten en calciumverrijkte sojaproducten’ (wat is een glas? 150 ml? 250 ml?), 300 gram groenten, twee tot drie stukken fruit, 75 tot 100 gram vlees, vis, eieren of vervangproducten, en matigen met smeer- en bereidingsvet. De restgroep, met snoep en frisdrank, was een onderdeel, het witte puntje, van de piramide.
Dan liever de nieuwe, die simpeler en ook duidelijker is. Niet alleen simpeler omdat de tekeningetjes meer design en minder gedetailleerd zijn, maar vooral omdat we geen glazen, gram of sneetjes meer krijgen voorgeschoteld. Er is zelfs geen onderverdeling meer in groepen met voedingsmiddelen (vlees, zuivel, groenten, fruit ...), maar wel in drie eenvoudige principes: meer (donkergroen en lichtgroen), minder (oranje) en zo weinig mogelijk (rood). Dat laat toe om bijvoorbeeld het vlees op te splitsen in gevogelte (lichtgroen), rood vlees (oranje) en bereide vleeswaren als charcuterie en worst (rood).
Plant boven dier
Opmerkelijk: de vleesvervangers zoals tofu en peulvruchten zijn in de nieuwe driehoek belangrijker dan vis en vlees. Ze staan er toch boven. ‘We wilden graag duidelijk maken dat de verhouding tussen plantaardig en dierlijk voedsel het best in het voordeel van plantaardig uitdraait. Daarom zitten in de donkergroene zone alleen plantaardige voedingsmiddelen’, zegt Loes Neven, coördinator gezonde voeding van het Vlaams Instituut Gezond Leven (het vroegere Vigez) dat de driehoek heeft samengesteld. Noten en plantaardige oliën profiteren mee van het pleidooi voor meer plantaardig, met eveneens een plaatsje in de bovenste, donkergroene groep.
O ja, ‘bovenste’, want de driehoek staat op zijn kop. Daardoor springen de groenten en fruit als eerste in het oog. De volle granen en aardappelen zijn enigszins ‘gedegradeerd’, naar de tweede lijn.
Verguisd is de – meer uitgebreide – restgroep, verstoten uit de driehoek, in een donkerrode bol. Daarin zitten, uiteraard, chocolade, snoep, koeken, chips en frisdrank, en, logisch, ook alcoholische dranken, maar ook meer doorsnee voedingsmiddelen als charcuterie, zout, frieten en pizza, als symbolen voor fastfood.
Met de ‘zegen’ van Pascale Naessens
Het is misschien niet fijn om pizza en co. in de ‘zo weinig mogelijk’-categorie te zien staan, het is wel gezond verstand. En dat geldt voor de hele driehoek. Hier valt weinig tegen in te brengen. Zelfs Pascale Naessens liet zich eerder deze maand tevreden uit over de nieuwe driehoek.
‘In het voedingspatroon dat hier wordt aangereikt, zullen de meeste mensen zich kunnen vinden. Het staat ook los van alle discussies’, zegt professor Christophe Matthys, voedingsexpert aan de KU Leuven. ‘Er wordt niet gesproken over een perfecte samenstelling van macronutriënten (zoals koolhydraten, eiwitten, vetten, red.) en er worden ook geen vaste richtlijnen opgelegd. Met advies als “twaalf boterhammen per dag”, zoals in de vorige driehoek, haken veel mensen af.’
Volgens Matthys was het noodzakelijk om niet langer uit te gaan van het ‘oer-Vlaamse’ voedingspatroon, dat van ’patatten-en-vlees’. Er wordt nu eenmaal anders gegeten. ‘Vegetariërs, mensen die graag wokken, al wie Arabisch of Afrikaans kookt ... Al die mensen hadden geen plaats in het vorige advies.’
De winkelkartest
Deze driehoek is ook echt bedoeld voor iedereen, terwijl de vorige meer gebruikt werd als ‘lesmateriaal’, in scholen maar ook bij diëtisten en artsen. ‘De oude driehoek was te complex’, beaamt professor communicatiewetenschap Tim Smits (KU Leuven), die hielp om de herziene driehoek visueel aantrekkelijker en effectiever te maken. ‘Voor de gewone consument was de vorige driehoek weinig bruikbaar. Uit studies bleek dat het publiek het concept van de driehoek wel kende, maar niet wist wat erin stond. Het moest dus eenvoudiger, duidelijker. De piramide omkeren was een eerste logische stap: mensen bekijken afbeeldingen van linksboven naar rechtsonder. Nu zien ze het gezondste eerst.’
Smits deed al een test met de nieuwe driehoek: ‘In winkels hebben we drie weken lang een driehoek met wat uitleg aan de winkelkarretjes gehangen. We konden opmaken dat er in die periode meer gezonde en minder ongezonde voedingsmiddelen gekocht werden. Het is één voorbeeld van hoe een driehoek tot gedragsverandering kan leiden.’
‘Wat uiteg’ bij de driehoek is wenselijk, met de prentjes alleen weet je misschien niet genoeg. Hieronder de driehoek, in tekstvorm, en wat extra advies van het Vlaams Instituut Gezond Leven:
- Eet voldoende groenten, fruit (liever geen fruitsap), volle granen (liever geen wit brood), peulvruchten en in kleinere hoeveelheden noten en plantaardige olie
- Vul matig aan met dierlijke producten als vis, yoghurt, melk, kaas, gevogelte en eieren
- Eet niet veel rood vlees en boter
- Vermijd ultrabewerkte voeding rijk aan toegevoegde vetten, suiker en zout
- Varieer en zoek alternatieven
- Eet op vaste tijdstippen en samen met anderen
- Eet bewust (dus niet voor de tv en/of met de smartphone) en met mate
- Pas je omgeving aan, met de gezonde keuze voor de hand. Maak de ongezonde keuze moeilijker
- Werk stapsgewijs, gooi niet meteen je hele eetpatroon om
- Geniet van wat je eet
Nog een driehoek
Naast de voedingsdriehoek heeft het Vlaams Instituut Gezond Leven vandaag een tweede driehoek voorgesteld: de bewegingsdriehoek. Dat klinkt als iets geks, maar het was voordien nog gekker: ‘Bewegen’ plakte vroeger onderaan de voedingsdriehoek, die daarom de ‘actieve voedingsdriehoek’ genoemd werd. U moest dus meer sporten dan boterhammen eten, zou een conclusie geweest kunnen zijn.
Afzonderlijk bewegingsadvies is duidelijker. De boodschap is: ‘Elke stapt telt’. In de nieuwe driehoek zit iemand eenzaam op een stoel in een oranje hoek. Het verdomhoekje: de hele dag zitten vermijd je het best, luidt het advies. Sta elke 30 minuten recht. Beweeg het grootste deel van de dag ‘licht intensief’ (stap rond, neem de trap, doe het huishouden, werk staand ...), en probeer ook elke dag ‘matig intensief’ te bewegen (maak verplaatsingen met de fiets, werk in de tuin, wandel ...). Minstens één keer per week sporten (of intensief bewegen) maakt de driehoek rond.
Patrick Mullie: ‘Goed model, nu moet de politiek volgen’
‘Het is moedig om bepaalde voedingsmiddelen niet toe te voegen’, zegt Patrick Mullie, hoogleraar voeding aan de Erasmushogeschool en Vrije Universiteit Brussel. ‘Vroeger was er meer nuance. Toen zaten ze in een onduidelijke restgroep aan de top, maar er werd niet gezegd hoeveel er van geconsumeerd mocht worden. Dat werd misbruikt door de voedingsindustrie. Nu is er duidelijkheid, al verwacht ik wel dat de voedingsindustrie niet blij zal zijn. Producten met hoge winstmarges, zoals frisdrank en fastfood, worden afgeraden, en producten met lage winstmarges, zoals groenten en aardappelen, worden gepromoot.’
Van melk, vis en gevogelte wordt een matige consumptie aanbevolen, rood vlees zit helemaal onderaan de driehoek. ‘Het is een belangrijke boodschap tegen voedingsgoeroes die zeggen dat vlees geen kwaad kan en dat je aardappelen moet mijden’, zegt Mullie. ‘Koolhydraten hebben hun plek in deze driehoek, en terecht: van groenten alleen kan je niet leven’.
‘De gemotiveerde consument heeft nu een goede richtlijn, waarover consensus is onder wetenschappers. Maar enkel met een tekening doe je mensen niet gezonder eten. Daarvoor zijn structurele maatregelen nodig: gezonde voedingsmiddelen moeten goedkoper worden en ongezonde duurder. Het model is goed, nu moet de politiek volgen.’
